अमेरिका अडकली अफगाणिस्तानात!

अमेरिका अडकली अफगाणिस्तानात! 

वसंत गणेश काणे, बी एस्सी,एम ए (मानसशास्त्र), एम.एड  

एल बी ७, लक्ष्मीनगर, पाण्याच्या टाकीजवळ, 

नागपूर ४४० ०२२   

(०७१२)२२२१६८९ / ९४२२८०४४३०    

E mail - kanewasant@gmail.com 

Blog - kasa mee? 

   अमेरिकेला आपल्या अफगाणिस्तानमधील फौजा शक्यतेवढ्या लवकर काढून घ्यायच्या आहेत. 2020 च्या नोव्हेंबर महिन्यात 3 तारखेला अमेरिकेत अध्यक्षपदासाठी सार्वत्रिक निवडणुका होऊ घातल्या असून त्या अगोदर अमेरिकन सैनिक स्वदेशी परत आणून मतदारांना प्रभावित करण्याची डोनाल्ड ट्रंप यांची इच्छा आहे. 2016 सालच्या निवडणुकीत तशा आशयाचे विधान त्यांनी अमेरिकन मतदारांसमोर  केले होते. ते पूर्ण करून 2020 च्या निवडणुकांना डोनाल्ड ट्रंप सामोरे जाऊ इच्छितात. पण अमेरिकेला अफगाणिस्तानमधून फौजा मागे घेणे वाटते तेवढे सोपे नाही. धरलं तर चावतं आणि सोडलं तर पळतं, अशी अमेरिकेची स्थिती झाली आहे. फौजा अफगाणिस्तानमध्ये ठेवाव्यात तर तालिबानी हल्लेखोरांबरोबर होणाऱ्या चकमकीत काही अमेरिकन सैनिकही हताहत होतात. अशाप्रकारे अमेरिकन रक्त सांडले की त्याची प्रतिक्रिया अमेरिकेत उमटते. शिवाय फौजा अफगाणिस्तामनमध्ये ठेवायच्या म्हणजे खर्चही आलाच. बरे अफगाणिस्तानमधून बाहेर पडावे तर तालिबान्यांना मोकळे रान मिळणार, हा मुद्दाही महत्त्वाचा आहे. पण  हे विकतचे दुखणे नको, अशी भावना अमेरिकेत वाढीला लागली आहे. 

  अफगाणिस्तानातून बाहेर पडण्याची घाई

    म्हणूनच की काय, अमेरिकेचे सेक्रेटरी आॅफ स्टेट माईक पाॅम्पिओ यांनी 2020 च्या निवडणुकीपूर्वी फौजा परत घ्यायच्या अशी काही अंतिम मुदत आम्ही घालून घेतलेली नाही, असे जाहीर केले असावे. गेली 18 वर्षे अमेरिकन फौजा अफगाणिस्तानमध्ये आहेत. आमच्या आजवरच्या वक्तव्यांचा पत्रकारांनी चुकीचा अर्थ लावला आहे, अशी तक्रार व टीका करीत त्यांनी सर्व खापर पत्रकारांच्या डोक्यावर फोडले आहे. आपण अडचणीत आलो की पत्रकारांवर ढकलून मोकळे व्हायचे हा सर्वच राजकारण्याचा सुटकेचा ठरलेला मार्ग आहे. त्याला अनुसरून लवकरात लवकर फौजा कमी करू एवढेच आम्ही म्हटले होते, असे सांगून ते मोकळे झाले. खरी स्थिती अशी आहे की, तालिबान्यांनी या 18 वर्षात अमेरिकेला चांगलेच रक्तबंबाळ केले असून, केव्हा एकदा अफगाणिस्तानातून आपला पाय मागे घेतो, असे अमेरिकेला झाले आहे. नुकतेच दोन अमेरिकन सैनिक अफगाणिस्तानमध्ये तालिबान्यांनी मारले आहेत. नित्यनियमाने रोज होणारे बाॅम्बस्फोट आणि हत्याकांडे यांचाही उल्लेख करायलाच हवा आहे. या पार्श्वभूमीवर पत्रकारांशी बोलताना अमेरिकेने म्हटले आहे की, निरर्थक युद्ध थांबवा, थोडे पडते घ्या, निदान युद्धाची तीव्रता तरी कमी करा, याचा अर्थ एवढाच आहे की, अमेरिकेचे तोंड अफगाणिस्तानमध्ये चांगलेच भाजले आहे.

    तुम्ही परत गेलात तर सर्वनाश अटळ 

   आजमितीला 14 हजार अमेरिकन सैनिक अफगाणिस्तानमध्ये असून त्यांची मुख्य भूमिका अफगाणिस्तानच्या फौजांना प्रशिक्षण व सल्ला देणे एवढ्यापुरतीच मर्यादित आहे, पण तरीही तालिबान्यांच्या हल्यात म्हणा किंवा त्यांच्याशी दोन हात करतांना अमेरिकेचे रक्त सांडतेच, ही वस्तू स्थिती आहे. तालिबान्यांची हानी तुलनेने कितीतरी जास्त होत असली तरी एवढीही हानी अमेरिकेने का सहन करावी असा प्रश्न अमेरिकन जनता विचारीत आहे. अमेरिकन फौजा जगभर ‘पोलिसी’ करण्यासाठी नाहीत, अशी भूमिका डोनाल्ड ट्रंप यांनी 2016 च्या निवडणुकीच्या प्रचारादरम्यान घेतली होती. पण अमेरिकन सेनाधिकाऱ्यांचे मत असे आहे की, ते काहीही असले तरी आता आज या क्षणी अमेरिकन फौजा अफगाणिस्तानातून परत बोलावणे शहाणपणाचे ठरणार नाही. तसे केल्यास अफगाणिस्तानवर तालिबान्यांचे वर्चस्व प्रस्थापित होईल. सर्वत्र हिंसा आणि अनागोंदी निर्माण होईल. यंदा जून 2019 पर्यंतच 4000 लोक अल्लाला प्रिय झाले आहेत. अफगाणिस्तानचे नेतेही असेच म्हणत आहेत. तुम्ही परत गेलात तर आमचा सर्वनाश झालाच म्हणून समजा, अशी त्यांची आर्त हाक आहे.

   दहशतवादाचा पुरेपूर बंदोबस्त?

   पाॅम्पिओ यांनी ही भीती किंवा हा वैचारिक गोंधळ दूर करण्याचा प्रयत्न केला. या प्रश्नी एवढा बाऊ करण्याचे कारण नाही, असे ते म्हणाले. आम्ही दहशतवादाचा पुरेपूर बंदोबस्त करणार आहोत. सर्वसहमतीनेच हे आम्ही साध्य करणार आहोत. याचा अर्थ असा होतो की, बेभरवशाच्या पाकिस्तानवर विश्वास ठेवून अमेरिका अफगाणिस्तानमधून बाहेर पडण्याच्या विचारात आहे. इमरानखान यांच्या अमेरिकन वारीनंतरचे त्यांचे हे बोल आहेत. म्हणूनच ते म्हणत आहेत की, या प्रश्नी लवकरच प्रगती झाल्याचे दिसेल. पण पाॅम्पिओ यांचे हे आश्वासक बोल जेमतेम विरतात न विरतात तोच दोन अमेरिकन सैनिकांची हत्या झाल्याचे वृत्त बाहेर आले. यांचा मृत्यू चकमक होऊन झालेला आहे, हेही लक्षात आले आहे. झटापट झाल्याची चिन्हे स्पष्ट दिसत आहेत. पेंटागाॅनने सुद्धा या वृत्ताला दिजोरा दिला आहे. 

‘मदर आॅफ आॅल बाॅम्ब्ज 

    सत्तेवर येण्यापूर्वी डोनाल्ड ट्रंप यांचे मत असे होते की, अमेरिकेने अफगाणिस्तानमधून बाहेर पडावे. भारताने अफगाणिस्तानची ‘जबाबदारी‘ स्वीकाररावी, असे त्यांचे म्हणणे होते. भारताने अफगाणिस्तानच्या पुनर्निर्माणात सहकार्य करण्यापुरतीच आपली भूमिका मर्यादित ठेवली आहे. पण याला सुद्धा पाकिस्तान आणि चीनचा सक्त विरोध होता आणि आहे. अशाप्रकारे सहभागी होऊन भारताचे या भागात वर्चस्व वाढणे हे त्यांना चालण्यासारखे, आवडण्यासारखे, परवडण्यासारखे, पटण्यासारखे नाही, हे लक्षात आल्यावर  डोनाल्ड ट्रंप यांनी आपले मत बदलले. अमेरिकेत आणखी कुमक पाठवून  त्यांनी दहशतवादी आणि इसीसवरील दबाव वाढविण्याचा निर्णय घेतला. सर्वात शक्तिशाली अशा ‘मदर आॅफ आॅल बाॅम्ब्जचा’ त्यांनी वापर करण्यास संमती दिली. मदर आॅफ आॅल बाॅमब्ज हा अणुबाॅम्बपेक्षा फक्त एकच पायरी खालचा आहे, असे मानले जाते. तसेच सैन्यदलातही वाढ  केली. पण हा उपायही वायाच गेला. इसीसची शक्ती वाढतच गेली. तालिबान आणखी शिरजोर झाले. अफगाणिस्तानची राजधानी  काबूलमध्ये आत्मघातकी हल्ले पूर्वीपेक्षा कितीतरी वाढले. आता इसीसची सर्वत्र पिछेहाट झाली असल्यामुळे तालिबान्यांचा प्रश्नच मुख्य झाला आहे.

  डोनाल्ड ट्रंप यांनी सैन्यदलाला कोणताही कारवाई करण्याची सूट दिली होती. असे म्हणतात की, त्यांनी युद्ध पुकारले नाही एवढेच. आता आपण माघार घेतली तर जी पोकळी निर्माण होईल ती इसीस व दहशतवादी भरून काढतील, असे त्यांच्या मनाने घेतले होते. राजकीय तोडग्याचा विचार त्यांनी मनातून काढून टाकला होता. इसीस व दहशतवादी यांना रान मोकळे होईल, असे काहीही न करणेच हेच त्यांचे आता उद्दिष्ट झाले होते. इसीसच्या उपद्रवाची तीव्रता काहीशी कमी झाली असल्याचे दिसत असले तरी त्यांच्या छुप्या व उघड साह्याने  तालिबान्यांचा दबाव वाढतच गेला आहे. हे पाकसमर्थित तालिबानी मनाला येईल तशी शेकडो लोकांची हत्या करू लागले आहेत. यात शियापंथी आणि मुले यांचा प्रामुख्याने समावेश असतो. सध्या अफगाणिस्तान कबरस्थान तसेच विधवास्थान होत चालले आहे.

  ट्रॅक टू डिप्लोमसी

  हे असेच चालू राहिले असते. पण अमेरिकेला तालिबान्यांना वाटाघाटीसाठी तयार करण्यात अमेरिकेला यश आले असल्याचे वरवर दिसते आहे. तसे यादृष्टीने अमेरिका अगोदरपासूनच खटपट करीत होती. याला ट्रॅक टू डिप्लोमसी असे नाव आहे. म्हणजे असे की, इकडे लढाई सुरू असतांना राजकीय पातळीवर, सैनिक नसलेले घटक आडून शांततेसाठी प्रयत्न करीत होते, त्यांच्या बोलण्याला यश मिळत होते. निदान अमेरिकेला तसे वाटत तरी होते. हा दहशतवादी गट स्थानिक आणि पाकसमर्थित आहे, हे खरे असे तरी ते कट्टर सुन्नी आहेत, हे अमेरिका विसरली. अमेरिका अफगाणिस्तानमधून बाहेर पडेल पण स्थानिक दहशतवाद्यांनी इसीससारख्यांना थारा देऊ नये, अशी अट अमेरिकेने घातली. तसेच यांनी हिंसेचा मार्ग सोडून अफगाणिस्तानातील शासनाची तडजोड करावी आणि शासन व प्रशासन यात सहभागी व्हावे, असा अमेरिकेचा प्रयत्न होता. ट्रॅक टू डिप्लोमसीत नक्की काय घडते, ते कधीच बाहेर येत नसते. पण तरीही वाटाघाटींची ही दिशा काहीशी समोर आलीच.

   गुड टेररिस्ट आणि बॅड टेररिस्ट

   दहशतवादी शाळा आणि लहान मुलांना लक्ष्य करीत आहे. हजारोंच्या संख्येत मुले मारली जात आहेत. अशा परिस्थितीत अमेरिकेने आता दशतवाद्यांचे दोन प्रकार केले आहेत. गुड टेररिस्ट आणि बॅड टेररिस्ट. कटारमधील दोहा येथे गुड टेररिस्टशी सुरू असलेली बोलणी त्यांनी पुढे रेटली. हा दहशतवाद्यांमधील पाकसमर्थित गट आहे.  म्हणूनच अमेरिका पाकिस्तानला चुचकारित आहे. अमेरिकेने फौजा परत घ्यायच्या आणि त्या मोबदल्यात गुड टेररिस्टांनी अन्य दहशतवाद्यांशी संबंधविच्छेद करून अफगाण शासनाला सक्रीय व रचनात्मक सहकार्य द्यायचे असा काहीसा हा करार आकाराला येतो आहे, असे कळते आहे. सध्या बहुतेक जण मौन पाळतील. कारण अमेरिकेनेही आपले सगळे पत्ते उघड केलेले नाहीत. पण पंतप्रधान मोदींचे मत सुरवातीपासूनच वेगळे होते आणि आजही आहे. दहशतवादी ते दहशतवादीच. त्यात चांगले किंवा वाईट असा फरक करता येणार नाही, हे आपले मत  मोदींनी सुरवातीपासून स्पष्ट शब्दात मांडले आहे आणि त्यांची ही भूमिका आजही कायम आहे. पण अमेरिकेला हे पटले नाही म्हणा किंवा दुसरा उपाय दिसत नव्हता म्हणून म्हणा, गुड टेररिस्ट आणि अफगाणिस्तान शासन यात तडजोड घडवून आणून आपण तिथून बाहेर पडावे अशी योजना कायम ठेवून अमेरिकेने आपली खटपट सुरूच ठेवली आहे. ती यशस्वी होत आहे, असे वाटत असतांनाच दोन अमेरिकन सैनिक तालिबान्यांशी चकमक होऊन मारले गेल्याचे वृत्त समोर आले आहे. आता अमेरिका काय करणार? तिकडे काहीही होवो, आपण बाहेर पडायचेच, असे तिने ठरवलेले दिसते. आजवर अमेरिका असेच वागत आली आहे. व्हिएटनाममध्ये ती असेच वागली होती. याहीवेळी त्याच इतिहासाची पुनरावृत्ती होईल, अशी चिन्हे आहेत.