ग्रेट बॅरियर रीफचे भवितव्य धोक्यात?
                वसंत गणेश काणे
    आॅस्ट्रेलिया खंडातील क्विन्सलंडला लागून असलेल्या कोरल समुद्रात २ हजार ३०० किलोमीटर लांब आणि ३ लक्ष ४४ हजार चारशे चौरस मीटर क्षेत्रफळाची एक औरस चौरस व ऐसपैस रीफ आहे. रीफ म्हणजे पाण्यात जेमतेम बुडालेला दगड(बेट). या अफाट रीफ मध्येच ९०० लहानमोठी बेटे सुद्धा आहेत. हा भाग सलग पर्वतासारखा नसून त्यात २३०० घड्या आहेत. आपल्या सातपुड्यात जशा सात रांगा आहेत,तसाच काहीसा प्रकार म्हणायचा. प्रवाळ(कोरल पाॅलिप) नावाच्या सूक्ष्म जंतूंच्या अवशेषांपासून समुद्रात जेमतेम बुडालेल्या या जणू पर्वत रांगाच आहेत. ही अजस्त्र भिंत आॅस्ट्रेलिया खंडासाठी वरदान आहे. खोल समुद्रात वावरणारे शार्क सारखे भयंकर मासे ही भिंत ओलांडून येऊ शकत नाहीत. त्यामुळे जलविहारासाठी व मासेमारीसाठी ही सुरक्षित व निसर्गनिर्मित सोय आहे. ही भिंत आणि आॅस्ट्रेलियाचा किनारा यातील ही चिंचोळी पट्टी अवकाशातूनही दिसते. अनेक जीवांचे आश्रयस्थान असलेली व प्रवाळांच्या अवशेषांपासून बनलेली ही नैसर्गिक भिंत (रीफ) १९८१ मध्ये जागतिक वारसास्थळ( वर्ल्ड हेरिटेज साईट) म्हणून मान्यता पावली. क्विन्सलंड प्रांताने तिला आपल्या राज्याचे मानचिन्ह(आयकाॅन) म्हणून गौरविले आहे. मानवी उपद्रव, अतिरेकी मासेमारी आणि पर्यटकांच्या अवांछनीय क्रिया यावर आॅस्ट्रेलियन सरकारने प्रतिबंध घालून या वारशाचे जतन करत आणले आहे.
    पण आता मात्र एक वेगळेच संकट उभे ठाकले आहे. वातावरणातील बदलामुळे या रीफच्या सोबतीने राहणाऱ्या जीवसृष्टीत मोठ्या प्रमाणात बदल होत असून हा प्रवाळथर समूह( रीफ) आता वेगाने झिजू लागला आहे. तळपत्या उन्हामुळेही हे रंगीबेरंगी प्रवाळ खडक पांढरेफट्ट पडत असून त्यांचे नैसर्गिक सौंदर्य नष्ट होत चालले आहे.
   आणखी एक नैसर्गिक आपत्ती या अजस्त्र संरक्षक भिंतीच्या राशीला लागली आहे. निसर्गात स्टारफिश नावाचा जलचर आहे. या प्राण्याने अमरत्त्वाच्या दिशेने निदान अर्धे अंतर पार केले आहे, असे म्हणता येईल. या प्रण्याला मारण्याकरिता तुम्ही त्याचे शेकडो तुकडे केले तरी अल्पावधीतच प्रत्येक तुकडा आपल्या वाट्याला न आलेला शरीरभाग तयार करतो आणि शेकडो स्टारफिश आपल्या समोर उभे ठाकतात. रामायणात अहिरावण आणि महिरावणांची कथा आहे. त्यांच्या रक्ताच्या प्रत्येक थेंबापासून एकेक अहिरावण व महिरावण तयार होत असे. या कथेची या निमित्ताने आठवण होते. प्रवाळ हे स्टारफिशचे आवडते अन्न आहे. स्टारफिशचे हजारो भाईबंद या भिंतीवर/या रीफवर तुटून पडले असून निदान ५०टक्के हिस्सा त्यांनी गिळंकृत केला आहे असे हवाई पाहणीतून दिसले आहे.
    २० व्या शतकाच्या मध्यात असाच हल्ला या स्टारफिशच्या भाईबंदांनी केला होता. आॅस्ट्रेलियाने या काळात या निमित्ताने आणीबाणी सदृश पावले उचलून यांना नष्ट करण्यासाठी लोकांचे गट समुद्र किनारी १५/१५ दिवसांसाठी पाठविले होते. एकेक स्टारफिश चिमट्यात पकडायचा आणि फाॅर्मलीनसारख्या द्रवात बडवून मारायचा, असे या मोहिमेचे स्वरूप होते. कारण स्टारफिशला हाताचा स्पर्श झाल्यास आपल्याला इजा होते. या मोहिमेत शाळकरी मुले सुद्धा सामील झाली होती, अशा आशयाचे माहितीपर लेख प्रसिद्ध झाले होते.
   यावेळी ग्लोबल वाॅर्मिंग सारखे नैसर्गिक (की मानवनिर्मित?) संकटही या अनमोल ठेव्याच्या नाशाला कारणीभूत होताना दिसते आहे. असा एका नैसर्गिक घटकाचा प्रकोप होऊन दुसरा नैसर्गिक घटक नष्ट होण्याचा प्रकार प्रथमच आमच्या पाहण्यात येतो आहे, असे संशोधकांनी म्हटले आहे.