फलश्रुती एका फिस्कटलेल्या वाटाघाटींची!

फलश्रुती एका  फिस्कटलेल्या वाटाघाटींची!
वसंत गणेश काणे, बी एस्सी,एम ए (मानसशास्त्र), एम.एड
एल बी ७, लक्ष्मीनगर, पाण्याच्या टाकीजवळ, नागपूर ४४० ०२२   (०७१२)२२२१६८९ / ९४२२८०४४३०  
E mail - kanewasant@gmail.com
Blog - kasa mee?

   अमेरिकेचे अध्यक्ष डोना्ड ट्रंप आणि उत्तर कोरियाचे नेते किम जाॅंग- उन यांच्यातील व्हिएटनामची राजधानी हॅनाॅई येथील बोलणी फिसकटली,असे जाहीर झाले आहे. राजकारणात खरेतर असे म्हणायचे नसते. दोन्ही पक्षांनी आपापली बाजू मांडली, बोलणी खेळीमेळीच्या वातावरणात पार पडली, पुन्हा भेटण्याचे ठरले आणि असेच काहीतरी किंवा काहीही, पण बोलणी फिसकटली, असे म्हणायचे नसते. यावेळी असे झाले नाही. अमेरिकेने उत्तर कोरियावरील बंधने शिथिल करायची मागणी साफ नाकारली. ‘त्यांना’, सगळी बंधने अगोदर सरसकट जायला हवी होती आणि ते अर्थातच शक्य नव्हते, असे ट्रंप म्हणाले आणि बैठक मध्येच सोडून चालते झाले. हॅनाॅईमधील मेट्रोपोल या हाॅटेलमधील या आलिशान हाॅटेलमधील सहभोजनाचा कार्यक्रमही रद्द करण्यात आला. इतके सर्व होऊनही  हा मैत्रियुक्त सभात्याग होता, असे ट्रंप यांनी नंतर जाहीर केले व वाटाघाटीचे दार किलकिले ठेवले, ते बंद केले नाही. आंतरराष्ट्रीय राजकारणात हे असेच करायचे असते.
   तयारी वाया गेली ?
   याउलट ‘आमचे प्रस्ताव वाजवी होते, सर्व निर्बंध रद्द करा असा आमचा आग्रह नव्हता’, असे किम यांचे म्हणणे पडले. आण्विक शस्त्रास्त्रांच्या साठ्याबाबत तसेच युरेनियम व प्ल्युटोनियमचे सर्व कारखाने नष्ट करण्याबाबत अमेरिकेचा आग्रह होता.  याविषयी संयुक्त पत्रक निघेल, छानसा समारंभ आयोजित होईल. लंच खाताखाता दोस्तीच्या आणाभाका घेतल्या जातील, हस्तांदोलने टिपण्यासाठी कॅमेऱ्यांचा क्लिकक्लिकाट होईल, हे सर्व अंदाज फोल ठरले. दोन पावलं तुम्ही पुढे टाका, दोन आम्ही टाकतो, असे झाले नाही आणि बोलणी मध्येच एकदम तुटली व दोघेही दोन वाटांनी चालते झाले. याउलट दोघेही एकाच दिशेने जात राहिल्यामुळे परस्परातले अंतर होते, तेवढेच नंतरही कायम राहिले, असेही म्हटले जाते. म्हणूनच कदाचित डोनाल्ड ट्रंप म्हणाले असतील की, ‘कधी कधी आपण नुसतेच चाललो, असेही होते. यावेळी तेच झाले’. मुळात या वाटाघाटी आयोजितच का केल्या गेल्या? याबाबत अमेरिकेत असे बोलले जाते की, ट्रंप यांचा हा खटाटोप शांततेसाठीचे नोबेल पारितोषिक मिळावे यासाठी होता. कारण उत्तर कोरिया अण्वस्त्रांचा त्याग करण्यास तयार झाला असता तर शांततेसाठीची ही फार मोठी उपलब्धी ठरली असती. आर्थिक निर्बंधांची जागा परस्पर सहकार्याने घेतली असती.
   दुसरी शिखर परिषद ही अशी संपली आणि तिसऱ्या शिखर परिषदेचा विषय चर्चेला आलाच नाही. पण तरीही भविष्यात काहीतरी चांगले निष्पन्न होईल, असा माझा विश्वास आहे. निदान लवकरच अधिकारीस्तरावरील बोलणी तरी नक्कीच सुरू होतील, असे म्हणत अमेरिकेचे सेक्रेटरी आॅफ स्टेट माईक पाॅंपिओ यांनी वेळ मारून नेली.
  मतभेदाचे मुद्दे
  योंगब्याेंग येथील आपला न्युक्लिअर प्रकल्प गुंडाळायला किम तयार होते. यात उत्पादनासोबत संशोधनही सुरू असायचे. पण या बदल्यात सर्व निर्बंध हटवा, अशी त्यांची मागणी होती. हे अर्थातच अमेरिकेला मान्य नव्हते. याॅंगबायाॅन प्रकल्प काही लहानसहान प्रकल्प नव्हता. त्याचा नकाशा डोनाल्ड ट्रंप यांच्या खिशातच होता. त्यात सर्व तपशील नोंदवलेले होते. प्ल्युटोनियम लॅब, डिकाॅंटॅमिनेशन बिल्डिंग, रिप्रोसेसिंग बिल्डिंग, व्हेटिलेशन बिल्डिंग, कूलिंग टाॅवर, स्पेंट फ्युएल रिसेप्शन बिल्डिंग, असे सर्व तपशील डोनाल्ड ट्रंप यांच्या जवळील नकाशात या बाबी मापे व आकारासह आहेत, हे किम यांनाही माहीत होते. म्हणून पहिल्याच धडाक्याला किम यांनी या सर्वावर पाणी सोडायला आपण तयार आहोत, असा पवित्रा घेतला. पण जे आपल्याला माहीत आहे, ते किम यांनाही माहीत असणार, हे ट्रंप जाणून होते. म्हणून एवढ्याने ट्रंप यांचे समाधान होणार नव्हते. युरेनियम व प्लुटोटिनम शुद्धिकरणाचे आणखीही जे प्रकल्प तुमच्याकडे आहेत, त्यांचे काय, असा प्रश्न ट्रंप यांनी विचारताच किम थक्कच झाले.
   नंतर सारवासावर करीत उत्तर कोरियाचे परराष्ट्र मंत्री म्हणाले की, आम्हा बंधने अंशत: सैल करून हवी होती, संपूर्ण सूट आम्ही मागितली नव्हतीच मुळी! दीर्घपल्याच्या आण्विक क्षेपणास्त्रांची चाचणी करण्याचे आम्ही कायमचे थांबवू एवढेच आमचे म्हणणे होते.
कोण जिंकले? कोण हारले?
   2018 च्या जूनमध्ये सिंगापूरला अमेरिका व उत्तर कोरियात पहिली शिखर परिषद  पार पडल्यानंतर पूर्ण अपयश पदरी पडले होते. यावर टीकाही खूप झाली होती. त्यामुळे हॅनाॅई बैठकीत ट्रंप काय वाटेल ते करून आण्विक नि:शस्त्रिकरण करार घडवून आणतील, असा अनेकांचा कयास होता. त्यामुळे ट्रंपसाठी येत्या निवडणुकीच्या तोंडावर ही फार मोठी खीळ ठरणार आहे. किमसोबत दिलजमाई हा परराष्ट्रीय धोरणातील सर्वात मोठा विजय आहे, हा मुद्दा ट्रंप निवडणूक प्रचारात मांडणार होते.  ते आता शक्य होणार नाही. पण अनेक राजकीय निरीक्षकांना असे वाटत नाही. नुकसानकारक करार करण्याचे टाळून ट्रंप यांनी देशहिताचाच निर्णय घेतला आहे, असे ट्रंप म्हणू शकतील. पण ट्रंप यांचे रशियाशी संबंध व व्यवहार हा अमेरिकेतील ट्रंप यांच्यावरील टीकेचा एक प्रमुख मुद्दा होता व पुढेही राहणार आहे. त्यामुळे एखादा सकारात्मक मुद्दा त्यांच्यासाठी खूपच महत्त्वाचा असणार होता, असेही म्हटले जात आहे. आता या दृष्टीने नवीन शोध हाती घ्यावा लागणार आहे.
आंतरराष्ट्रीय प्रतिक्रिया
   घरातील श्रेयप्राप्तीबाबतची बेरीज वजाबाकी बाजूला ठेवली तरी हॅनाॅई वाटाघाटी फिसकटल्यामुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरची प्रतिक्रियाही तेवढीच महत्त्वाची ठरणार आहे. त्यातही दक्षिण कोरियाच्या प्रतिक्रियेला तर विशेष महत्त्व आहे. कारण दक्षिण कोरियाचे हितसंबंध या करारावर सर्वात जास्त प्रमाणावर अवलंबून होते/आहेत/असणार आहेत. वाटाघाटी फिसकटल्या हे खेदजनक व दुर्दैवी असले तरी या वाटाघाटीत प्रश्न सुटण्याचे दृष्टीने काहीच झाले नाही, असे म्हणता येणार नाही, असे दक्षिण कोरियाच्या अध्यक्षांनी म्हटले आहे. तर त्यांना असे म्हणण्यावाचून गत्यंतरच नाही/ नव्हते, असे टीकाकार म्हणत आहेत. या वाटाघाटी व्हाव्यात/ सफल व्हाव्यात, यासाठी दक्षिण कोरियाने आपल्या परीने खूप प्रयत्न केले होते. एक मेकांचे तोंडही पाहण्यास तयार नसलेल्या, एकमेकावर सतत गुरगुरत असणाऱ्या व टोकाची भूमिका घेणाऱ्या अमेरिका व उत्तर कोरिया या कट्टर वैऱ्यांना आपण दोनदा समोरासमोर आणून बसविले, ही आपली फार मोठी उपलब्धी आहे,  असे दक्षिण कोरियाचे अध्यक्ष मून मनापासून म्हणत आहेत. म्हणूनच त्यांनी वाटाघाटी फिसकटल्यानंतरसुद्धा डोनाल्ड ट्रंप यांचेशी फोनवर चांगली 25 मिनीटे बातचीत केली व या फिसकटलेल्या वाटाघाटीच्या निमित्तानेही अंतिम उद्दिष्ट साध्य होण्याचे दृष्टीने एक पाऊल पुढे पडल्याचे म्हटले आहे.
   दुसरे असे की, आजच्या घडीला चीन हा उत्तर कोरियाचा खरा साथीदार नव्हे गाॅड फादर आहे. यापुढेही बोलणी चालूच असू देत. आज ना उद्या यश मिळेलच. इतक्या वर्षांपासून प्रलंबित असलेल्या समस्या एकाच बैठकीत सुटणार आहेत, थोड्याच?. चीनची ही भूमिका समजुतदारपणाची की तोंडदेखली, ते कळायला वेळ लागेल.
   वाटाघाटींकडे डोळे लावून बसलेला तिसरा व महत्त्वाचा भिडू म्हणजे जपान. वाटाघाटी फिसकटल्या, ही बाब दुर्दैवी आहे, असे जपाननेही म्हटले आहे. जपानने आपली निराशा लपवण्याचा प्रयत्न केला नाही. कदाचित म्हणूनच डोनाल्ड ट्रंप यांनी जपानच्या पंतप्रधानांशीही फोनवर बातचीत केली व आज ना उद्या वाटाघाटी यशस्वी होतीलच व काहीतरी चांगले निष्पन्न होईलच, असे म्हणत त्यांना दिलासा दिला.
  रशियाने हॅनोई वाटाघाटी फिसकटल्यानंतर डोनाल्ड ट्रंप यांची, ‘कशी जिरली’, असे म्हणत टर उडविली आहे. ट्रंप स्वत:ला ‘डील मेकिंग’ चे तज्ञ म्हणवतात. हे व्यापारी कौशल्य राजकारणात वापरण्याच्या डोनाल्ड ट्रंप यांच्या प्रयत्नाचा पार फज्जा उडाला आहे, असे म्हणत रशियाने (पुतिनने) त्यांची खिल्ली उडविली आहे. ( डोनाल्ड ट्रंप हे बडे उद्योगपती होते/आहेत). आता याच विषयावर आम्ही उत्तर कोरियाशी मास्कोत चर्चा करण्याच्या विचारात आहोत, असे म्हणत रशियाने डोनाल्ड ट्रंप यांना खिजचले आहे. ‘डील मेकिंग’ चा बादशहा तोंडावर आपटला असतांना रशिया त्याला डिवचण्याची संधी सोडेल, हे शक्यच नव्हते.

अमेरिकन विद्यार्थ्याचा संशयास्पद मृत्यू
   ओटो वाॅम्बियार हा 22 वर्षांचा अमेरिकन विद्यार्थी काही प्रचारसाहित्यासह उत्तर कोरियात 2016 मध्ये पकडला गेला होता. त्याला 15 वर्षांच्या सक्त मजुरीची शिक्षा झाली होती. पुढे त्याची 2017 मध्ये सुटका झाली तेव्हा त्याच्या शरीरावर गंभीर स्वरुपाच्या जखमा होत्या. शेवटी तो कोमात गेला व मरण पावला. हा प्रश्न ट्रंप यांनी चर्चेदरम्यान उपस्थित केला होता. पण या प्रकरणी आपल्याला खरंच काहीही माहीत नाही, असे किम यांनी सांगितले. त्यांचा शब्द प्रमाण मानून ट्रंप यांनी तो विषय सोडून दिला. यावर अमेरिकेत बरीच चर्चा झाली. हा एक प्रश्न बाजूला ठेवला तरी उत्तर कोरियात एक लाखावर राजकीय हत्या, छळाच्या घटना व बलात्कार  झाले आहेत, त्याचे काय? हा प्रश्न आजही अनुत्तरितच आहे.
अण्वस्त्रसन्यास म्हणजे नक्की काय?
   अगोदर सर्व अण्वस्त्रे व शस्त्रनिर्मितीचे कारखाने नष्ट करा मग बंधने काढण्याची प्रक्रिया सुरू करू, असे अमेरिकेचे म्हणणे होते व आहे तर या दोन्ही बाबी एकाचवेळी पार पडल्या पाहिजेत, अशी उत्तर कोरियाची भूमिका होती. त्यात कोरियन द्विपकल्पातून अमेरिकन फौजा परत घेणे सुद्धा समाविष्ट आहे, गृहीत होते. यावरून उभयपक्षी एकमेकांवर किती विश्वास आहे, हे उघड होते. पण दोन्ही पक्ष एकमेकांना कसे व किती ओळखून आहेत, संशयपिशाच्याने दोघांनाही कसे ग्रासले आहे, हे उभयपक्षी स्पष्ट झाले हीही एक फलश्रुतीच नाही का? त्यामुळे आता सुरवात कुठून करायची आहे, हे तर स्पष्ट झालेना! हेही नसे थोडके!
.