जेनेटिकली मॉडिफाईड किंवा डिझायनर मूल

जेनेटिकली मॉडिफाईड किंवा डिझायनर मूल

वसंत गणेश काणे, बी एस्सी,एम ए (मानसशास्त्र), एम.एड  

एल बी ७, लक्ष्मीनगर, पाण्याच्या टाकीजवळ, नागपूर ४४० ०२२   (०७१२)२२२१६८९ / ९४२२८०४४३०   

E mail - kanewasant@gmail.com 

Blog - kasa mee? 

   सीआरआयएसपीआर (क्लस्टर्ड रेगुलरली इनर्सपेस्ड शॉर्ट पिलंड्रोमिक रेपिट्स) या  हत्याराचा वापर करून गर्भाशयातील डीएनए किंवा जीनचे संपादन करून डिझायनर मूल (हव्या त्या गुणधर्माचे मूल) जन्माला घालता येणे शक्य आहे, अशी चर्चा गेली काही वर्षे शास्त्रीय जगतात सुरू होती. मात्र चीनमधील एका संशोधकाने हे हत्यार वापरून हवे ते जीन्स असलेले मूल जन्माला घालण्याचा यशस्वी प्रयोग साध्य केला आहे. तसेच ही बाब शास्त्रज्ञ व नीतीज्ञांसमोर जाहीर करून त्याने एकच धमाल उडवून दिली आहे. याशिवाय दुसरे असेच जीन संपादित मूल पुढील वर्षात जन्माला येत आहे, अशी पुस्तीही जोडली आहे.

   लुलु व नाना या नावाच्या जुळ्या बहिणींना एचआयव्हीची लागण झाली होती. ही दूर करण्यासाठी शास्त्रज्ञांनी हे हत्यार यशस्वी रीतीने वापरले होते, हे जगाला ठावूक होते. एवढेच नव्हे तर एचआयव्हीची लागण होणार नाही, असे बदल गर्भावस्थेतील मुलाच्या डीएनएमध्येच का न करून पहा, असा विचार करून, तसे प्रयोगही हाती घेण्यात आले होते, हेही याचे सादरीकरण/प्रस्तुतीकरण हाॅंगकाॅंगमधील एका आंतरराष्ट्रीय परिषदेत नुकतेच करण्यात आले असल्यामुळे, सर्वांना माहीत झाले होते. खरेतर हा सर्व खटाटोप गुप्तपणे चालू होता. पण याचे बिंग हाॅंगकाॅंग मधील परिषदेत फुटले आणि ही बातमी वाऱ्यासारखी जगभर पसरली. एचआयव्हीग्रस्तांची मुले जन्मत: त्याच रोगाने बाधित होण्याचा धोका असतो. हे आपण थांबवू शकू, असा दावा  शास्त्रज्ञांनी केला आहे.

  पण गर्भावस्थेतील मुलांच्या गर्भावर प्रयोग करून त्यात बदल घडविण्याचा हा प्रयत्न शास्त्रज्ञांनीच स्वीकारलेल्या आचारसंहितेच्या विपरित आहे, असा आक्षेप या  प्रयोगावर घेण्यात आला आहे. एचआयव्ही मुलांत संक्रमित होऊ नये, यासाठी अन्य सनदशीर मार्ग उपलब्ध आहेत, असे अनेक शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. मग हा असनदशीर मार्ग कशाला, असे त्यांचे आग्रही मत आहे.

 पूर्वेतिहास

  मुळात या दिशेने सुरवातीला ब्रिटनमध्ये प्रयत्न करण्यात आले होते. आम्हाला मानवी डीएनए किंवा जीन्सवर प्रयोग करावयाचा आहे, असा उद्देश सांगून जरी ही अनुमती मागितली होती, तरी मानवाच्या जीवनातील सुरवातीचे क्षण कसे असतात, हे जाणून घेण्याचा उद्देश यामागे प्रथमत: होता. पण पुढे यात फारशी प्रगती झाली नव्हती.

  निसर्गत: मूल जसे जन्माला येते, त्याऐवजी मागणीबरहुकुम मुले जन्माला घालता आली तर काय बहार होईल, नाही? एखाद्या विख्यात सिनेनटीसारखी निदान दिसणारी मुलगी किंवा बिग  बी सारखा निदान  दिसणारा मुलगा आपल्या घरी जन्माला यावी/यावा असे कुणाला वाटणार नाही? अशाप्रकारे मुलाची जीनसंपादित आवृत्ती ( जीन-एडिटेट बेबी) हे उद्याच्या जगात सुप्रजननशास्त्र (युजेनिक्स) चे महत्त्वाचे अंग ठरणार आहे का?

  दुसरा एक प्रयोग हाती घेण्यात आलेला आहे तो असा की, गर्भावर प्रारंभालाच अशाप्रकारे जीनचे संपादन घडवून आणायचे (जीन्समध्ये बदल घडवून आणायचा) की जन्माला येणारे मूल एचआयव्हीला न जुमानणारे असेल.

पण अशाप्रकारे जीन्समध्ये बदल करून मुले जन्माला घालण्याचा हा प्रकार बेजबाबदारपणाचा आहे तसेच तो सर्व शास्त्रज्ञांनी 2015 मध्ये घेतलेल्या शपथीच्या  विपरित आहे, असे नोबेल पारितोषिक विजेते, डेव्हिड बाल्टीमोर यांचे मत आहे. हे प्रयोग अनैतिक व असुरक्षितही आहेत, असे त्यांचे मत आहे. असे प्रयोग करून शास्त्रज्ञ लक्ष्मणरेषा ओलांडत आहेत, असा सज्जड इशारा अनेक शास्त्रज्ञांनी दिला आहे.

  सुरवातीचे प्रयोग उंदीर, माकडे व नाॅनव्हायेबल (मातेच्या उदरात नऊ महिने टिकण्याची क्षमता नसलेल्या) मानवी गर्भांवर करण्यात आले होते