फ्रान्समधील मॅक्रॅान यांचा फसलेला डाव 

  वसंत गणेश काणे, बी एस्सी,एम ए (मानसशास्त्र), एम.एड  

एल बी ७, लक्ष्मीनगर, पाण्याच्या टाकीजवळ, नागपूर 440 022 मोबाईल 9422804430  

E mail - kanewasant@gmail.com 

Blog - kasa mee? 

 फ्रान्समध्ये  पहिल्या फेरीचे मतदान 30 जून 2024 रोजी पार पडले. त्यामध्ये अतिउजव्या नॅशनल रॅलीला (‘आरएन’ला) त्यांच्या मित्रपक्षांसह सर्वातजास्त म्हणजे 32 टक्के इतकी मते मिळाली, ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट’ ही डावी आघाडी 28 मते मिळवून दुसऱ्या क्रमांकावर राहिली. या डाव्या आघाडीमध्ये सोशालिस्ट, ग्रीन, कम्युनिस्ट आणि फ्रान्स अनबाउड या पक्षांचा समावेश आहे. तर विद्यमान अध्यक्ष मॅक्रॅानयांच्या  मध्यममार्गी ‘एनसेम्बल’ला सर्वात कमी म्हणजे  20.7 टक्के मिळाली आणि त्यांची तिसऱ्या क्रमांकावर घसरण झाली.

 पहिल्या फेरीतच 50% पेक्षा जास्त मते मिळाल्यामुळे 76  जागांचे निकाल नक्की झाले होते. त्यामुळे 577मधून 76 जागा वजा झाल्या आणि दुसऱ्या फेरीत 501 जागांसीच फेरमतदान झाले.

पहिल्या फेरीतील कल कायम राहिल्यास उजव्या मेरीन ली पेन यांचा 'आरएन' बहुमत मिळवेल, अशी शक्यता होती. म्हणून, मॅक्रॉन यांनी डाव्या पक्षांशी म्हणजे  ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट’शी हातमिळवणी केली.

  अंतिम निकालानुसार पहिला क्रमांक  जीन-ल्यूक मॅलेंचॅान यांच्या डाव्या पक्षांच्या ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट’ला मिळाला. या आघाडीला जवळपास 27 टक्के मतांसह सर्वाधिक 182 जागा मिळाल्या. दुसऱ्या क्रमांकावर अध्यक्ष इमान्युएल माक्राँन यांच्या नेतृत्वाखालील ‘एनसेम्बल’ या मध्यममार्गी आघाडी असून त्यांनी सुमारे 22 टक्के मतांसह 168 जागा मिळवल्या आहेत. तर मरीन ल पेन यांच्या नेतृत्वाखालील अतिउजव्या ‘नॅशनल रॅली’ला (आरएन) तब्बल 37.3 टक्के मतदारांनी पहिली पसंती दिली असूनही त्यांना 143  जागांवरच समाधान मानावे लागले आहे. जी आघाडी पहिल्या फेरीत पहिल्या क्रमांकावर होती, ती दुसऱ्या फेरीनंतर तिसऱ्या क्रमांवर फेकली गेली.    बहुमतासाठी 289 जागा आवश्यक आहेत. एवढ्या जागा कोणत्याही एका पक्षाला किंवा आघाडीला न मिळाल्यामुळे त्रिशंकू सभागृहाची स्थिती निर्माण झाली आहे. परंतु दुसऱ्या फेरीत डाव्या आणि मध्यममार्गी पक्षांनी आपापसात समझोता करून निवडणूक  लढवल्यामुळे आता ते एकत्रितपणे सरकार स्थापन करतील अशी शक्यता आहे. पण नेतृत्व कोण करणार? दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या अध्यक्ष इमान्युएल मॅक्राँन यांच्या नेतृत्वाखालील ‘एनसेम्बल’ या मध्यममार्गी आघाडीचा नेता की पहिला क्रमांक मिळवणाऱ्या  जीन-ल्यूक मॅलेंचॅान यांच्या डाव्या पक्षांच्या ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट’चा नेता? दुसऱ्या फेरीत अति उजवे मागे पडावेत म्हणून मॅक्रॅान यांनी ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट शी तडजोड केली असली तरी आता  मॅक्रॅान यांना या नॅशनल रॅली किंवा ‘न्यू पॉप्युलर फ्रंट यापैकी कुणाशीही जवळीक नको आहे. पण कोणतेतरी दोन पक्ष एकत्र आल्याशिवाय बहुमताचा आकडा गाठता येणार नाही.   

 मतदारांनी त्रिशंकू (हंग) नॅशनल असेम्ब्लीला कौल दिला. खोनत्यातरी दोन पक्षांनी एकत्र यावे असा कौल आहे. अति उजव्यांचे सत्ता स्थापनेचे स्वप्न भंग पावले. आठवड्यापूर्वी मतदानाच्या पहिल्या फेरीत मिळालेल्या यशामुळे अति उजव्यांच्या अपेक्षा उंचावल्या होत्या. त्या दुसऱ्या फेरीतील निकालामुळे पार धुळीस मिळाल्या. नॅशनल रॅली ला पहिल्या फेरीत नॅशनल असेम्ब्लीत 135 जागा आणि 32 % मते मिळाली होती. तिला मिळालेल्या मतांची टक्केवारी सर्वात जास्त होती.  त्यामुळे नॅशनल रॅलीच्या कार्यकर्त्यात जल्लोशाचे वातावरण होते, तर इतरांमध्ये घोर निराशा पसरली होती.

  पहिल्या फेरीतील 220 उमेदवारांनी दुसऱ्या फेरीतून माघार घेतल्यानंतर नॅशनल रॅलीने 29 त्रिकोणी लढतीमधल्या 10 जागी विजय संपादन केला. ज्या मतदार संघात फक्त दोनच उमेदवार होते तिथेही नॅशनल रॅलीने पूर्वीच्या बहुतेक जागा आपल्याकडेच राखण्यात यश मिळविले, यावरून नॅशनल रॅलीची फ्रेंच मतदारांवरील पकड किती पक्की आहे, ते जाणविल्याशिवाय राहणार नाही.   

  पण अनेक फ्रेंच नागरिक नॅशनल रॅलीकडे ती एक वंशवादी, परकीय नागरिकांकडे संशयाने पाहणारी (झेनोफोबिक), ज्यूविरोधी (अॅंटिसेमॅटिक) संघटना आहे, या दृष्टीनेच पाहतात, हे स्पष्ट होते. फ्रान्स आणि अन्य अशा दोन्ही देशांची नागरिकता कायम ठेवणाऱ्या नागरिकांची  (बायनॅशनल) निष्ठा नेमकी कुणाकडे आहे, याबाबतही नॅशनल रॅलीने निवडणूक प्रचारादरम्यान गंभर चिंता व्यक्त केली होती. नॅशनल रॅलीला खऱ्या अर्थाने सर्व फ्रेंच नागरिकांचा पक्ष म्हणून स्वीकार्यता हवी असेल तर तिला आपल्या धोरणात बदल करावा लागेल. आपापल्या राष्ट्रांबाबतचा कडवा अभिमान, सध्या युरोपात मध्यपूर्वेतून किंवा आफ्रिकेतून होत असलेल्या लोकांच्या स्थलांतरणाला  विरोध, आपण युरोपीयन सगळे एक ह्या भूमिकेचा ऱ्हास ही उजव्या विचारसरणीची  ठळक वैशिष्ट्ये सांगता येतील. नॅशनल रॅली याला अपवाद नाही. स्थलांतरितांबरोबर चुपे दहशतवादीही येतात आश्रयदात्याच्या देशात उच्छाद मांडतात, हा अनुभव युरोपातील बहुतेक देशांना आलेला असल्यामुळे नॅशनल रॅलीची भूमिका वस्तुस्थितीच्या विरोधात नाही, हेही खरे आहे.   फ्रान्समधील पक्ष आजतरी गटातटात विखुरलेले आहेत. एक दुसऱ्याचे तोंडही पाहण्यास तयार नाही. नॅशनल रॅलीला वगळून निदान सात राजकीय पक्ष एकत्र आल्याशिवायबहुमताचा आकडा गाठला जाणार नाही. मॅक्रॅान यांच्या  मध्यममार्गी गटाचे नेतृत्व त्यांच्या पार्टी ऑफ रिनेइसन्स (पुनर्जन्म) कडे आहे. ते ना जीन-ल्यूक मॅलेंचॅान डाव्या फ्रान्स अनबोड पक्षासोबत यायला तयार नाहीत, ना नॅशनल रॅली बरोबर! 

याउलट फ्रान्स अनबोड हा डावा पक्ष ‘फॅार्मात’ आहे. त्याचे म्हणणे असे आहे की, भलेही बहुमताइतक्या जागा नसतील पण आमचेच सर्वात जास्त सदस्य आहेत. त्यामुळे नैतिक विजय आमचाच आहे. आमच्या न्यू पॅाप्यलर फ्रंटला सोबत न घ्याल तर ते सरकार बेकायदेशीर ठरेल. 

 आजवर बहुतेक काळात फ्रान्सने द्विपक्षीय राजवटच पाहिलेली आहे. प्रत्येक पक्षाची आपली आपली विचारधारा असायची. मॅक्रॅान यांनी राजकीय मध्यम मार्गाने वाटचाल करायला सुरवात केल्यामुळे मतभेद असे फारसे उरलेच नव्हते. त्यामुळे वाटाघाटीकरून  तडजोड करण्यासारखी परिस्थितीच उरली नव्हती.

  फ्रान्समध्ये डावे आणि उजवे असे ध्रुवीकरणच मुळात होते. यात गेल्या काही वर्षात तीव्र स्वरुपाचे मतभेद होऊन वेगवेगळे गट निर्माण झाले आहेत. मॅक्रॅान यांनी या गटांना एका मध्यवर्ती द्रुवाभोवती गोळा करण्याचा प्रयत्न केला या निवडणुकीने मतभेद उघड झाले आणि पक्षांची बजबजपुरी समोर दिसू लागली.

   2022 मध्ये मॅक्रॅान यांचे पार्लमेंटमधील बहुमत गेले. यावर मॅक्रॅान यांनी उपाय काय केला तर पार्लमेंटला डावलून काम करण्याचा अधिकार मतदारांनी निवडून दिलेल्या अध्यक्षाला बहाल करणारी गटनादुरुस्ती पारित करून घेतली. या वळशामुळे अति उजव्यांविरुद्ध अध्यक्षा सोबत राहून काम करण्याचे एवढीच भूमिका इतरांसाठी उरली. अति उजव्यांविरुद्ध भूमिका घेणे एवढेच  काम पाठराखे पक्ष आणि मतदार करीत. एवढेच त्यांचे काम असे. 2022 मध्ये पार्लमेटमधील मॅक्रॅान यांचे बहुमत गेले तरी पार्लमेंटच्या सहमतीची आवश्यकताच न उरल्यामुळे मतदारांनी बहुमताने निवडून दिलेला अध्यक्ष या नात्याने एकट्याच्याच भरवशावर मॅक्रॅान पुढे जात राहिले.

 आता संवाद, चर्चा, वादविवाद, वाटाघाटी आणि त्यातून पुढे सहमतीचे राजकारण ह्या बाबी उदयाला येतील. त्याशिवाय निर्णय होऊ शकणार नाहीत. द्विपक्षीय स्थितीमध्ये ही सर्व औपचारिकता मात्र असते. 

या निवडणुकीच्या काळातच या प्रक्रियेला प्रारंभ झाला, असे म्हटले तर ते चूक ठरणार नाही. अति उजव्यांचा पराभव करण्यासाठी मॅक्रॅान यांच्या मध्यम मार्गी पक्षाला काहीसे डीवीकडे सरकावे लागले तर डाव्यांना अति डाव्यांची साथ सोडून उजवी कड घ्यावी लागली. असे केले तरच आघाड्या टिकतात. हा एक मोठाच धडा या निवडणुकीने दिला असे म्हणावे लागते.